Belgische elektriciteitsmix: jaarcijfers 2023
Dalend energieverbruik, recordproductie hernieuwbare energie en hoge beschikbaarheid van kerncentrales zorgen voor koolstofarme elektriciteitsmix
De Belgische kerncentrales waren afgelopen jaar 2023 goed voor 41,3% van de Belgische elektriciteitsmix, ondanks de definitieve sluiting van reactoren Doel 3 (eind september 2022) en Tihange 2 (eind januari 2023). Kernenergie is daarmee nog steeds de belangrijkste koolstofarme elektriciteitsbron.
Naast kernenergie werd in 2023 maar liefst 28,2% van onze elektriciteit opgewekt via andere koolstofarme technologieën: 10,5% uit offshore wind (windmolens op zee), 8,2% uit onshore wind (windmolens op land) en 9,5% uit zon.
Hoewel het aandeel van gas in de Belgische elektriciteitsmix op het gemiddeld niveau van de voorbije jaren blijft (25,2%), hebben gascentrales nog nooit zo weinig energie geproduceerd als in 2023 (19,2 TWh). Dit komt vooral door de hoge gasprijzen, de toename van hernieuwbare productie, de toename van de import en het lagere elektriciteitsverbruik.
De resterende 5,3% werd opgewekt via biogas (2,6%) en “others”, een restcategorie waarvan Elia niet meer details kan geven (2,7%).
Belgische elektriciteitsmix 2023
De Belgische elektriciteitsmix van het jaar 2023 zag er als volgt uit:
- kernenergie: 41,3%
- wind: 18,8%
- zon: 9,5%
- biogas: 2,6%
- fossiel (gas) en andere: 27,9%
69,5% van het jaar op koolstofarme elektriciteit
Samen zorgden kernenergie (41,3%) en hernieuwbare energie (28,2%) ervoor dat 69,5% van de Belgische elektriciteit in 2023 koolstofarm was. Een mooi voorbeeld van de complementariteit tussen beide koolstofarme energiebronnen!
Hoge beschikbaarheid Belgische kerncentrales
Laten we beginnen bij de belangrijkste bron van onze Belgische elektriciteit: kernenergie. De beschikbaarheidsgraad van het nucleaire productiepark was het afgelopen jaar opnieuw erg hoog. In 2023 behalen de Belgische kerncentrales een capaciteitsfactor (d.w.z. de effectief geproduceerde hoeveelheid elektriciteit t.o.v. de maximale technisch mogelijke opwekking) van 89%. Internationaal ligt de norm voor een productief jaar op 80% qua beschikbaarheid voor kerncentrales.
Kernenergie produceerde 31,4 TWh koolstofarme elektriciteit en vertegenwoordigt hiermee 41,3% van de Belgische elektriciteitsmix. De hoge beschikbaarheid van kernenergie, in combinatie met de recordtoename van hernieuwbare energie en een historisch laag verbruik, heeft gezorgd dat België dit jaar afklokt op een elektriciteitsmix die voor 70% koolstofarm is.
Capaciteit en productie hernieuwbare energie neemt toe
De productie van wind- en zonne-energie stijgt tot 21,5 TWh (ten opzichte van 17,4 TWh in 2022). Dit komt voornamelijk door de toename van de geïnstalleerde capaciteit voor onshore wind (+10%) en zonne-energie (+31%). De capaciteit van offshore windenergie blijft stabiel en zal ten vroegste vanaf 2028 toenemen, bij de bouw van een nieuw windmolenpark op zee.
Ook qua effectieve productie (capaciteitsfactor) scoort hernieuwbare energie een stuk beter dan vorig jaar. 2023 was een jaar met enkele erg winderige maanden (met november en december als absolute uitschieters) en enkele erg zonnige maanden (met juni als absolute recordmaand). Dat 2023 een zeer winderig jaar was, blijkt ook uit het nieuwe record voor de effectieve productie via offshore wind: een stijging van 18% t.o.v. het vorige record (uit 2021), terwijl er in tussentijd geen windturbines op zee zijn bijgekomen. Dit record is dus volledig te verklaren door de gunstige weersomstandigheden.
Hierbij een overzicht van de capaciteitsfactor (d.w.z. de effectief geproduceerde hoeveelheid elektriciteit t.o.v. de maximale technisch mogelijke opwekking op basis van het geïnstalleerd vermogen) voor elke bron van hernieuwbare energie:
- Zon: 11% in 2023 (t.o.v. 11% in 2022)
- Wind onshore (op land): 24% in 2023 (t.o.v. 17% in 2022)
- Wind offshore (op zee): 40% in 2023 (t.o.v. 34% in 2022)
Het gebeurt niet zo vaak dat minstens de helft van het Belgische elektriciteitsverbruik door hernieuwbare energiebronnen kan worden gedekt. Jaar na jaar komt het wel steeds vaker voor. In 2023 was dit het geval voor 12.5% van de tijd. Dat is dan wel al drie keer zo vaak als in 2022, maar het mag duidelijk zijn dat we nog lang niet enkel op hernieuwbare energie kunnen rekenen voor onze Belgische elektriciteitsbehoefte.
Opvallend: historisch laag elektriciteitsverbruik
Het elektriciteitsverbruik in 2023 (78,9 TWh) ligt historisch laag. En dat op een moment dat we steeds vaker overschakelen op elektrificatie (elektrische auto’s, warmtepompen). Deels kan deze daling in verbruik verklaard worden door een lagere consumptie bij de bevolking, onder invloed van de nog steeds hoge elektriciteitsprijzen.
De belangrijkste verklaring voor deze daling in verbruik ligt echter bij de industrie: door de hoge elektriciteitsprijzen, lieten grote industriële spelers hun productie zakken. Dit is helemaal geen goed nieuws en kan wijzen op een stijgende de-industrialisatie: energie-intensieve bedrijven verlagen hun productie of trekken zelfs weg uit ons land omwille van de hoge elektriciteitsprijzen en de onzekere bevoorradingszekerheid qua energie (o.a. door de sluiting van de kerncentrales). Hierdoor dreigen heel wat jobs verloren te gaan.
Volgens ELIA is deze dalende tendens een tijdelijk fenomeen: ze verwachten de komende jaren een forse stijging van het elektriciteitsverbruik door de snelle elektrificatie van industriële processen en de sterke stijging van elektrische auto’s en warmtepompen. Elia houdt rekening met een toename van het elektriciteitsverbruik van 50% tegen 2032. Om zo’n stijging aan te kunnen, moet er dringend geïnvesteerd worden in het hoogspanningsnetwerk.
In een recent rapport verwacht de IEA dat het elektriciteitsverbruik in de EU pas tegen 2026 opnieuw op het niveau zal zitten van voor de energiecrisis, voornamelijk doordat de industrie zware klappen heeft gekregen de afgelopen 2 jaar.
Veel internationale uitwisselingen
De internationale uitwisselingen blijven hoog. Er was echter een verschuiving in de internationale stromen. België veranderde van een netto-exporteur (6,4 TWh in 2022) in een netto-importeur (2,8 TWh in 2023). Dit kan worden verklaard door de hogere beschikbaarheid van het Franse nucleaire park en door de sluiting van kerncentrales bij ons. Door een netto-importeur te worden, maak je jezelf afhankelijker van je buurlanden qua energiebevoorrading. Vooral de industrie kijkt hier met argusogen naar: voor hen is bevoorradingszekerheid van energie, aan een betaalbare prijs, enorm belangrijk om in ons land te blijven (of om zich hier te vestigen).
Nucleaire capaciteit daalt, CO2-uitstoot stijgt
De elektriciteitsmix had er nog koolstofarmer kunnen uitzien als we niet 2GW aan kernenergie (Doel 3 en Tihange 2) vroegtijdig hadden gesloten. Het is onmogelijk om die grote hoeveelheid elektriciteit volledig op een andere koolstofarme manier op te wekken. Zelfs met de sterke verdere ontwikkeling van hernieuwbare energie, zal het aandeel fossiele energie minstens stabiel blijven door het sluiten van kerncentrales. Dat bleek ook uit onderzoek naar de CO2-uitstoot in ons land: die lag voor de eerste jaarhelft 13% hoger door de sluiting van de kernreactoren.
Het is bovendien nog steeds het plan van deze regering om nieuwe gascentrales te bouwen, die de plaats moeten innemen van kerncentrales, met een CO2-uitstoot die 75 keer hoger ligt per opgewekte kWh. Bovendien zijn deze gascentrales niet aangepast om ooit op waterstof te functioneren. Zij zullen dus minstens tot 2040 onze afhankelijkheid van fossiele energie verder in stand houden.
