De 10 feiten die u moet kennen over (kern)energie
Op regelmatige tijdstippen laait de discussie op over de toekomst van onze energievoorziening. Hoe zit het met hernieuwbare energie? Is er nog een plaats voor kernenergie in de elektriciteitsmix? Welke energiebronnen zijn koolstofarm? Energie is soms een complexe materie. We helpen je alvast op weg met 10 essentiële feiten over energie.
1. De Belgische elektriciteitsmix: van waar komt onze elektriciteit?
In 2018 was twee derde van de in België geproduceerde elektriciteit van koolstofarme oorsprong. Kernenergie, zon en wind hebben samen 66% van onze elektriciteit geproduceerd. Bij ‘koolstofarme oorsprong’ denk je algauw aan zon en wind, maar het grootste gedeelte (80%) werd geproduceerd door de kerncentrales. Er is nauwelijks of geen uitstoot van CO2 bij de productie van elektriciteit via kernenergie.
De elektriciteitsmix van 2018 (januari – september) zag er gemiddeld als volgt uit:
- Kernenergie: 55%
- Windenergie: 6%
- Zonne-energie: 5%
- Fossiele energie en andere: 34%
Kernenergie, wind en zon zijn koolstofarme energiebronnen. Bij de productie van elektriciteit met deze bronnen komt er zeer weinig CO2 vrij. In de onderstaande grafiek zien we dat onder andere de fossiele energiebronnen instaan voor het overgrote aandeel van de CO2-uitstoot.
Op deze pagina kan u de dagelijkse elektriciteitsproductie en bijhorende CO2-uitstoot opvolgen.
2. Onze elektriciteitsfactuur: wat betaal je aan wie?
De elektriciteitsfactuur bestaat uit verschillende onderdelen. Het gedeelte dat daadwerkelijk naar de elektriciteitsproductie gaat, bedraagt in ons land momenteel gemiddeld 33% (voor particulieren). Verder gaat ongeveer 27% naar net- en distributiekosten, en tenslotte 40% naar heffingen en belastingen.
Bron: CREG
3. Klimaatverandering: wat is de rol van de CO2-uitstoot?
Als we de klimaatverandering onder controle willen houden, moeten er wereldwijd enorme inspanningen gebeuren. Kunnen we de verdere opwarming van onze planeet niet onder de 2° Celsius houden tegen 2100, dan zijn de gevolgen desastreus. De aarde warmt op door het broeikaseffect. Eén van de broeikasgassen die daarvoor zorgen is koolstofdioxide (CO2). Steenkool, gas en aardolie worden ingezet voor de productie van elektriciteit, en zijn momenteel verantwoordelijk voor 70% van de CO2-uitstoot wereldwijd. De klimaatverandering is daarom niet los te koppelen van het energiedebat. De vraag waar we in de toekomst onze energie vandaan halen is cruciaal. Heel wat internationale experten pleiten daarom dat een zo groot mogelijk deel van onze energie wordt geproduceerd door koolstofarme bronnen zoals zon, wind en ook kernenergie.
4. Het Klimaatakkoord van Parijs 2015: wat beloofden de wereldleiders elkaar?
De 195 landen die deelnamen aan de COP21 in Parijs, sloten een wettelijk bindende, universele overeenkomst over het klimaat. Dit historische akkoord moet ervoor zorgen dat de opwarming van de aarde beperkt blijft tot 2°Celsius tegen het jaar 2100. Er werd zelfs beloofd om extra inspanningen te doen om de maximale stijging onder 1,5° Celsius proberen te houden. Het akkoord trad in werking op 4 november 2016. Elk land heeft als taak een eigen bindend klimaatplan op te stellen. Het gebruik van fossiele brandstoffen (steenkool, gas, aardolie) zal moeten verminderen. Zowel de transportsector (elektrische auto’s), de bouwsector (energie-neutrale gebouwen) als de energiesector (lagere CO2-uitstoot bij de productie van elektriciteit) spelen daarin een belangrijke rol.
5. Productie van elektriciteit: is België goed op weg om de klimaatdoelstellingen te behalen?
Als we de wereldwijde temperatuurstijging willen beperken tot 2°C, moet maar liefst 95% van de wereldwijd geproduceerde elektriciteit tegen 2050 koolstofarm zijn. Daar zijn alle klimaatexperts het over eens. We hebben dus nog ruim 30 jaar om van de huidige 30% koolstofarme elektriciteit naar 95% te geraken. Gelukkig doet België het niet zo slecht. Met de huidige energiemix is België op goede weg om de klimaatdoelstellingen te halen. In ons land is nu al 75 à 80% van alle elektriciteit afkomstig uit koolstofarme energiebronnen. Door de combinatie van hernieuwbare energie en kernenergie scoort ons land echter veel beter dan pakweg Duitsland of Denemarken. In Duitsland heeft men beslist uit kernenergie te stappen, waardoor het land nu meer afhankelijk is van fossiele brandstoffen en dus ook meer CO2 uitstoot.
6. Hernieuwbare energie: genoeg om te voldoen aan onze vraag?
Hernieuwbare energie wordt een steeds belangrijker deel van de puzzel. Vandaag produceren zon en wind al 15% van de elektriciteit in België. Spijtig genoeg schijnt de zon niet elke dag. Hernieuwbare energie is met andere woorden onvoorspelbaar. Dat betekent dat andere energiebronnen moeten bijspringen in onze elektriciteitsbevoorrading. In België is het vooral kernenergie dat de grootste bijdrage levert met ongeveer de helft van onze elektriciteitsproductie. Ook gas, biomassa en waterkracht leveren een weliswaar kleinere bijdrage in de energiemix.
Het Planbureau gaat er van uit dat tegen 2030 het aandeel van hernieuwbare energie in de elektriciteitsproductie zal stijgen tot ruim 44%. Dat is een mooie evolutie maar nog steeds onvoldoende om te voldoen aan onze vraag. Als België de klimaatdoelstellingen wil halen dan moeten we de energiemix liefst verder aanvullen met een koolstofarme energiebron. Kernenergie en hernieuwbare energie zijn koolstofarme energiebronnen en vullen elkaar aan.
7. Sluiting Belgische kerncentrales: wat zijn de gevolgen?
De Belgische regering besliste in 2003 om de kerncentrales geleidelijk aan te sluiten tegen 2025. Als je weet dat kernenergie instaat voor ongeveer de helft van onze elektriciteitsproductie, heeft die sluiting uiteraard grote gevolgen. Kernenergie is een relatief goedkope energie. Daarom bleef de energiecomponent op onze factuur bleef de afgelopen jaren behoorlijk stabiel. Zonder kernenergie in België, ziet het er naar uit dat de elektriciteitsprijs zal stijgen. Zonder de kerncentrales zal de elektriciteitsproductie natuurlijk moeten worden overgenomen door andere energiebronnen. Dat zullen naast hernieuwbare energie, ook centrales zijn die op fossiele brandstoffen werken en dus een veel hogere CO2-uitstoot tot gevolg hebben. Zal ons land op die manier de klimaatdoelstellingen nog kunnen halen, wanneer we weten dat kerncentrales ervoor kunnen zorgen dat de CO2-uitstoot daalt?
8. De stijgende energievraag: hoe ze beantwoorden?
Dat we met z’n allen steeds meer energie verbruiken is een wereldwijd gegeven. De wereldbevolking groeit in een snel tempo en het energieverbruik volgt. Tot 2035 wordt een stijging in de consumptie van energie verwacht van dertig procent. Ook onze levensstijl en de technologische ontwikkelingen zorgen voor een hoger verbruik van energie. Gelukkig staat de zoektocht naar energie-efficiëntie niet stil en worden elektrische apparaten steeds zuiniger. Denk maar aan de evolutie die onze verlichting kende. Gloeilampen werden spaarlampen en die worden momenteel vervangen door ledlampen. Hetzelfde geldt voor heel wat andere toestellen. Onze televisies, wasmachines, koelkasten, … ze zijn een stuk efficiënter dan pakweg 20 jaar geleden.
9. Het energievraagstuk: hoe pakken andere landen het aan?
Er is geen eenduidige oplossing voor het energievraagstuk. Landen met veel hoogteverschillen (zoals in Scandinavië) kunnen makkelijker kiezen voor waterkrachtcentrales. Landen die grote olie- of gasvoorraden hebben zullen doorgaans eerder kiezen voor fossiele centrales om elektriciteit te produceren. Zo heeft bijvoorbeeld Zweden in zijn energiemix een heel groot aandeel waterkracht. Ongeveer 40% van de opgewekte elektriciteit komt van waterkrachtcentrales. Een even groot aandeel is voor kernenergie. In Duitsland moet men dan weer beroep doen op meer fossiele brandstoffen, omdat men de kerncentrales sluit tegen 2022. Hierdoor behoort de CO2-uitstoot van Duitsland bij één van de hoogste van Europa.
In de eerste plaats blijft de keuze van de energiemix een politieke beslissing. Dat men daarbij rekening houdt met een betaalbare en duurzame oplossing is logisch. In Finland wil de regering met nieuwe kerncentrales minder afhankelijk zijn van de buurlanden. Qua duurzaamheid is het opmerkelijk dat landen zonder kernenergie over het algemeen een hogere CO2-uitstoot hebben in vergelijking met landen waar een belangrijk deel van de stroom wordt opgewekt met kerncentrales.
10. Veiligheid van de kerncentrales
De voorbije jaren kwamen de kerncentrales regelmatig in het nieuws. De aanleiding waren de ontdekking van waterstofinsluitsels, kleine defecten in het niet-nucleaire gedeelte van de centrale, onverwachte stilstanden en betondegradatie.
Deze technische defecten hebben geen enkele impact op de veiligheid van de kerncentrales. Het waren telkens preventieve maatregelen, waarbij er geen risico's waren voor de bevolking of het leefmilieu.
Meer zelfs, deze stops en stilstanden zijn een illustratie van de veiligheidscultuur die de nucleaire sector typeert, en van hoge veiligheidsmarges. Van zodra zich een anomalie voordoet of een afwijkend resultaat, hoe klein ook, wordt de centrale preventief stilgelegd (automatisch of door de operator) voor verder onderzoek. Enkel als de veiligheid volledig kan worden gegarandeerd, wordt de centrale opnieuw opgestart.