Is er radioactieve straling in de omgeving van kerncentrales?
Wie wordt het meest blootgesteld aan radioactiviteit? Wie beschermt wie en hoe? Wat als u in de buurt van een centrale woont? Wat moet u weten over jodiumtabletten?
Hier vindt u enkele antwoorden op vragen rond radioactiviteit en stralingsbescherming, twee domeinen waar alles strikt is geregeld en minutieus wordt gemeten.
Wist u dat we met z'n allen omgeven zijn door natuurlijke radioactiviteit? En dat ons lichaam zelf ook radioactief is? Naast dit natuurverschijnsel bestaat er ook nog kunstmatige radioactiviteit, die we aantreffen in medische en industriële toepassingen die gebruikmaken van kerntechnologie. Stralingsbescherming dient niet alleen om ons te beschermen tegen natuurlijke en kunstmatige radioactiviteit, maar zorgt er ook voor dat we de vruchten kunnen plukken van de vooruitgang.
Radioactiviteit, een woordje uitleg
Radioactiviteit, dat is puur natuur
Radioactiviteit is een natuurverschijnsel. Dit fenomeen is het gevolg van spontane veranderingen die optreden binnen atomen, die een teveel aan energie afgeven in de vorm van zogenaamde ioniserende stralingen. Natuurlijke radioactiviteit komt hoofdzakelijk in de bodem voor en in kosmische stralen die afkomstig zijn van de zon. Telkens wanneer we inademen of eten, komen we bijgevolg in contact met natuurlijke radioactiviteit. We inhaleren ook natuurlijke radionucliden. Radon, een radioactief gas dat overal in de ondergrond aanwezig is, is de hoofdverantwoordelijke wat betreft interne blootstelling bij inademing. Dit komt neer op ongeveer 40% van het totaal. Door de samenstelling van de ondergrond is de radonconcentratie in het zuiden van het land hoger dan in het noorden.
In geval van kunstmatige radioactiviteit
De mens heeft kunstmatige radioactiviteit ontwikkeld om te voldoen aan de behoeften van de geneeskunde en de industrie. Daarbij denken we vooral aan medische beeldvorming, maar ook aan de verbranding van kolen of het gebruik van fosfaatmeststoffen, die aanzienlijk veel kunstmatige radioactiviteit produceren. De productie van elektriciteit door kernenergie vertegenwoordigt maar een fractie van de kunstmatige radioactiviteit (minder dan 0,001 microSievert/jaar). De gemiddelde blootstelling aan ioniserende stralingen per inwoner in België bedraagt 5,1 mSv/jaar. In het diagram hiernaast ziet u waar deze blootstelling vandaan komt. (Bron: website FANC)
De eerste beschermingsmaatregel? Meten.
De allereerste bescherming tegen radioactiviteit is metingen uitvoeren.Om een doelgerichte bescherming te kunnen garanderen, zijn twee limieten vastgelegd voor de jaarlijkse dosis radioactiviteit:
- De limiet voor de Belgische bevolking (met uitzondering van natuurlijke straling en de gevolgen van medische beeldvorming voor patiënten) bedraagt 1 millisievert per jaar.
- De limiet voor werknemers: mensen die worden blootgesteld tijdens de uitvoering van hun job bedraagt 20 millisievert per jaar.
Hoe radioactiviteit opsporen en meten
Radioactiviteit is eigenlijk heel makkelijk te detecteren en te meten. Of het nu om natuurlijke of kunstmatige straling gaat, de eigenschappen en effecten zijn vergelijkbaar.
Het radiologische toezicht op het grondgebied België is op elk moment gegarandeerd dankzij TELERAD, een uitgebreid meetnet met 200 meetpunten dat 24 uur op 24 metingen uitvoert. Daarnaast worden stalen genomen en geanalyseerd. Dankzij deze dubbele aanpak kunnen deskundigen de hoeveelheid natuurlijke en kunstmatige radioactiviteit bepalen in de lucht, het regenwater, het bodemwater en het drinkwater, de bodem en de bodemafzetting van rivieren, het kustwater en ten slotte de voedselketen (zuivelproducten, vlees, groenten...).
België: een meer dan geruststellende radioactiviteitsgraad
In ons land bedraagt de gemiddelde blootstelling aan ioniserende stralen ongeveer 5 millisievert per jaar. 55% van die straling is afkomstig van natuurlijke radioactiviteit en 45% van medische toepassingen. De invloed van industriële toepassingen is miniem. Die bedraagt minder dan 1/5000ste van het totaal. De Belgische kerncentrales hebben bijgevolg een verwaarloosbare impact op de bevolking en het milieu.
De natuurlijke radioactiviteitsgraad ligt sowieso al laag in ons land, en er wordt geen extra straling waargenomen in de omgeving van kerncentrales.
Dicht bij een kerncentrale wonen
Mensen die in de nabijheid van een kerncentrale wonen, zijn doorgaans beter geïnformeerd. Zij weten dat een kerncentrale geen radioactiviteit uitstoot. Er zijn vijf krachtige veiligheidsbarrières die ervoor zorgen dat de straling wordt ingesloten en de Belgische centrales behoren tot de meest bestendige van Europa. Het meetnetwerk TELERAD bevestigt trouwens dat de radioactiviteitsgraad geenszins hoger ligt in de omgeving van onze kerncentrales.
Wie beschermt wie? En waartegen dan wel?
Het is de taak van het Federaal Agentschap voor Nucleaire Controle (FANC) om de bevolking, de werknemers en het milieu actief en efficiënt te beschermen. Alle controles en handelingen van het FANC houden verband met zowel natuurlijke als kunstmatige radioactiviteit, in talrijke omstandigheden en situaties. Het doel van stralingsbescherming bestaat erin de risico's van ioniserende straling onmogelijk te maken of tot het minimum te beperken.
In gebouwen en woningen: opgelet voor radon
De factor die de grootste invloed heeft op de jaarlijkse dosis radioactiviteit waaraan mensen worden blootgesteld is voor een groot deel van de bevolking de aanwezigheid van radon in hun woning. Radon is een natuurlijk radioactief gas dat, in geval van sterke blootstelling, nefast kan zijn voor de gezondheid.
Aangezien radon de woning binnendringt via de bodem, zijn de samenstelling en structuur van de bodem bepalend voor de hoeveelheid radon in de woning. Het probleem is dus niet hetzelfde in heel België.
De zones waar radon van nature meer voorkomt in de ondergrond zijn de zones in de Ardennen waar de losse deklagen meestal dun zijn, waardoor de radonhoudende gesteenten dichter bij de oppervlakte liggen. De radon risicozones bevinden zich vooral ten zuiden van Samber en Maas in de arrondissementen Verviers, Bastogne, Neufchâteau, Dinant en Marche.
Het FANC organiseert lokale campagnes om mensen bewust te maken van het probleem, treft maatregelen en biedt mensen de mogelijkheid om hun gebouwen en woningen te laten controleren. Een eenvoudige en efficiënte maatregel is geregeld de lucht binnen in de woning te vernieuwen. Vervolgens kan een gebouw worden afgedicht zodat het radon niet binnen kan dringen. Als u een 'radontest' wilt laten uitvoeren of meer informatie wenst, kunt u terecht op de website van het FANC.
Luchtvaart, geneeskunde en industrie
In de lucht: hoe hoger, hoe meer kosmische stralen
Kosmische straling is een bron van natuurlijke radioactiviteit. Daarom besteedt het FANC bijzonder veel aandacht aan de stralingsbescherming van piloten en luchtvaartpersoneel. Vooral de bemanningen op lange vluchten op grote hoogten moeten extra maatregelen nemen.
Bent u in gevaar wanneer u op vakantie gaat met het vliegtuig? Nee, u mag met een gerust hart opstijgen. Alleen wanneer u minstens honderd uur vliegt, kunt in de buurt komen van de dosis van 1mSv/jaar.
In de geneeskunde: bij de diagnose en de behandeling van ziekten
De helft van de totale dosis stralingen waaraan een gemiddelde Belg in zijn leven wordt blootgesteld, is afkomstig van medische onderzoeken. Maar medische beeldvorming en nucleaire geneeskunde zijn waardevol en onmisbaar.
Voor artsen onderzoeken en behandelingen voorschrijven, wegen ze de voordelen af tegen de nadelen. De toegepaste dosissen worden doorgegeven aan het FANC. Het ministerie van Volksgezondheid heeft trouwens aanbevelingen opgesteld voor een verantwoord gebruik van medische beeldvorming.
In de industrie en kerncentrales
In België komen duizenden mensen dagelijks in contact met toepassingen die gebruikmaken van nucleaire technologie: kernenergie, onderzoek, medische zorgen, controles op de luchthaven en tal van andere sectoren. Er gelden strikte regels om deze werknemers te beschermen. Het doel daarvan is duidelijk: de dosissen tot het minimum beperken en erop toezien dat de toegestane grenswaarden nooit worden overschreden.
Doel en Tihange hebben vrijwillig beslist om de individuele dosissen vast te leggen op de helft van de wettelijk toegestane hoeveelheden, namelijk 10 millisievert in plaats van 20 millisievert per jaar. In de praktijk is de gemiddelde jaarlijkse dosis radioactiviteit waaraan het personeel van Doel en Tihange wordt blootgesteld gelijk aan 1 millisievert, wat overeenkomt met de maximale jaarlijkse dosis voor de bevolking.
